Z prof. dr. hab. Piotrem Gawdą, kierownikiem Zakładu Medycyny Sportowej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, rozmawia Anna Augustowska.

Jak weryfikować wady postawy młodego człowieka? Jak podchodzić indywidualnie do rozwoju fizycznego i kondycji psychicznej dziecka w kontekście jego aktywności fizycznej? Jak dobierać rodzaj ćwiczeń i dyscyplinę sportu? Jak określać poziom obciążeń, aby unikać kontuzji? O tych kwestiach dyskutowali uczestnicy konferencji pt. Aktywność fizyczna w rozwoju dzieci i młodzieży, która odbyła się we wrześniu 2023 r. na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie.

• Jakie wnioski udało się ustalić na konferencji?

Wnioski są oczywiste – dotyczą współpracy różnych środowisk. Tak jednomyślnie ustalili uczestnicy konferencji, którymi byli lekarze różnych specjalności: fizjoterapeuci, dietetycy, psychologowie, trenerzy, nauczyciele wychowania fizycznego, działacze sportowi, a także rodzice. Wszyscy byli zgodni, że aktywność fizyczna jest jednym ze wskaźników zdrowia i ma wpływ na funkcje poznawcze i psychikę. Szkoła, kluby sportowe i regularne zajęcia wychowania fizycznego mają ogromne znaczenie w wypracowaniu wzorców aktywności fizycznej wśród dzieci i młodzieży. Do tego potrzebny jest zorganizowany system przepływu nowoczesnej uniwersyteckiej wiedzy medycznej związanej z korekcją postawy, aktywnością fizyczną do tych środowisk.

• Kiedy będzie możliwe wprowadzenie tych zmian?

Na konferencji byli obecni przedstawiciele władz miasta i województwa, którzy zajmują się tematyką aktywności ruchowej i edukacji, byli też przedstawiciele kuratorium, dyrektorzy szkół i oczywiście władze UM w Lublinie. Mam nadzieję, że powstające projekty wynikające ze wspomnianych wniosków znajdą szybko swoje stosowne poparcie, tak by przejść do ich realizacji.

• Jednym z tematów była kwestia weryfikacji wad postawy u dzieci. Temat wydaje się pozornie oczywisty.

My, specjaliści w tej dziedzinie, mamy problem z jednoznacznym zdefiniowaniem terminu „wady postawy”, łatwiej jest podać definicję określającą prawidłową postawę ciała, czyli taką, w której układ kostno-stawowy jest poprawnie anatomicznie uformowany, a struktury tkanek miękkich optymalnie wydolne podczas wydatkowania energii.

Wobec tego, wydawałoby się, że wady postawy to wszelkie nieprawidłowości i odchylenia od wyżej podanej definicji, np.: asymetria miednicy, zniekształcenia kręgosłupa, koślawość i szpotawość kolan czy płaskostopie. Jednak taka definicja nie jest według mnie kompletna.

• Dlaczego jest niekompletna?

Moje wieloletnie doświadczenie w leczeniu wad postawy u dzieci uświadamia mi, że w przeciwieństwie do trójwymiarowej definicji prawidłowej postawy ciała opartej na newtonowsko-kartezjańskich współrzędnych sztywno określających położenie przestrzenne struktur ciała, pełna definicja wady postawy ciała jest więcej niż trójwymiarowa, jako że uwzględnia wiele dodatkowych zmiennych, niedefiniowalnych według newtonowsko-kartezjańskich kryteriów, takich jak choćby epigenetyka czy emocje. Nie da się skutecznie korygować wad postawy u dzieci bez uwzględnienia śladów genetycznych, oddziaływań różnych czynników środowiskowych czy traumatycznych przeżyć.

• Jakie są główne przyczyny powstawania wad postawy ciała u dzieci?

Przede wszystkim podkreślmy, że wady postawy częściej dotyczą dzieci w krajach rozwiniętych. Statystyki są nieubłagane, w zależności od zastosowanych kryteriów, w Polsce wady postawy mogą dotykać nawet do 80% dzieci w wieku szkolnym. Za główne tego przyczyny uważa się, poza wadami wrodzonymi narządu ruchu, czynniki morfologiczne oraz czynniki zewnętrzne. Udowodniono, że długotrwała ekspozycja na bodźce wzrokowe i słuchowe przy jednoczesnym braku ruchu prowadzi do rozwoju chorób cywilizacyjnych, takich jak: choroby metaboliczne, sercowo-naczyniowe, psychiczne oraz schorzenia narządu ruchu, a wady postawy ogniskują wszystkie te problemy zdrowotne. Z czasem prowadzą do trudno odwracalnych zmian morfologicznych, których konsekwencją jest ograniczenie ruchomości i ból.

• A jak skutecznie korygować wady postawy u dzieci?

Jestem głęboko przekonany, że właściwe postępowanie profilaktyczne z dużą skutecznością zapobiega rozwijaniu się wad postawy ciała u dzieci pod warunkiem, że podejmowane działania będą przemyślane i zaplanowane przy wykorzystaniu nowoczesnej wiedzy specjalistycznej i zaangażowaniu rodziców, nauczycieli, a także trenerów w klubach sportowych. Oczywiście aktywność fizyczna dzieci jest formą profilaktyki, ale powinna też uwzględniać cykliczność procesów biologicznych, tj. snu i czuwania, zmiany związane z dojrzewaniem oraz predyspozycje psychiczne dziecka. Profilaktyka to również badania okresowe, które, dzięki zastosowaniu obecnie dostępnego nowoczesnego sprzętu diagnostycznego, pozwalają na wczesne wykrywanie zmian w obrębie narządu ruchu i na wdrożenie odpowiedniej terapii.

Nie ulega wątpliwości, że korekcja wad postawy u dzieci będzie skuteczna, jeśli będą ze sobą konsekwentnie współpracować przedstawiciele różnych środowisk, w których dorasta dziecko, tj. rodzina, szkoła, kluby sportowe oraz multidyscyplinarny zespół medyczny mający spójną wiedzę, opartą na najnowszych osiągnięciach naukowych.