Niezadowolenie pacjentów z systemu ochrony zdrowia, z jego słabości spowodowanej licznymi w nim deficytami finansowymi, czy też organizacyjnymi skutkującymi problemem z dostępnością – jest obok jakości świadczeń zdrowotnych główną przyczyną bezpośrednich ataków na lekarzy udzielających świadczeń zdrowotnych. Niewłaściwe zachowanie ze strony pacjentów lub członków ich rodzin mające miejsce najczęściej w stosunku do lekarzy pracujących w publicznym systemie ochrony zdrowia przeradza się nierzadko w agresję słowną, a bywają też, choć nieliczne, przypadki agresji fizycznej.
Agresja, w znaczeniu potocznym, to wrogie zachowanie mające na celu spowodowanie szkody psychicznej lub fizycznej podmiotowi agresji, czyli w tym przypadku lekarzowi. Najczęściej są to krzyki, awantury, wyzwiska, obelgi, groźby pod adresem lekarzy – jako przejawy agresji słownej. Bywają też, niestety, przypadki agresji fizycznej (przemocy) wyrażonej w formie ataku za pomocą własnych organów, czyli rąk i nóg, jak szarpanie, uderzenia, pchnięcie,
kopanie lub też za pomocą różnych narzędzi np. laski, kija, torby. Na tego rodzaju zachowania pacjentów i członków ich rodzin narażeni są nie tylko lekarze pracujący w izbach przyjęć, w stacjach pogotowania ratunkowego, w szpitalnych oddziałach ratunkowych, lekarze podstawowej opieki zdrowotnej, ale także lekarze i lekarze dentyści, mający bezpośredni kontakt z pacjentem niezależnie od formy i miejsca wykonywania swojego zawodu.
Jeszcze kilka miesięcy temu, a dokładnie do 23 sierpnia 2018 r. ochrona prawna należna funkcjonowaniu publicznemu przysługiwała jedynie lekarzowi i lekarzowi dentyście świadczącemu pomoc doraźną lub gdy zwłoka w podjęciu czynności świadczenia opieki zdrowotnej mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała albo ciężkiego rozstroju zdrowia oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki, czyli w sytuacjach, o których mowa w przepisie art. 30 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty. W praktyce ochrona ta dotyczyła lekarzy pracujących w izbach przyjęć, karetkach pogotowia ratunkowego czy też w szpitalnych oddziałach ratunkowych, ale z wyłączeniem lekarzy pełniących dyżur w tych oddziałach jeśli polega on tylko na oczekiwaniu na wezwanie do wyjazdu załogi karetki pogotowia ratunkowego. (1)
W przypadku zniewagi lekarza ze strony pacjenta lub członków jego rodziny albo naruszenia nietykalności cielesnej lekarza poza przypadkami określonymi w powołanej wyżej ustawie – lekarz mógł dochodzić swych praw wyłącznie prywatnie bez żadnego wsparcia ze strony oskarżyciela publicznego, tj. jedynie z oskarżenia prywatnego.
Pod wpływem licznych postulatów, płynących ze środowiska lekarskiego, dotyczących rozszerzenia ochrony prawnej lekarza i lekarza dentysty sytuacja prawna w tym zakresie uległa zmianie od dnia 24 sierpnia 2018 r. w związku z wejściem w życie znowelizowanego przepisu art. 44 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. (2)
W związku z powyższą zmianą ochrona prawna należna funkcjonariuszowi publicznemu przysługuje
aktualnie lekarzowi i lekarzowi dentyście, który:
1. Wykonuje czynności w ramach świadczeń pomocy doraźnej lub w przypadku, o którym mowa w art. 30 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty.
2. Wykonuje zawód w podmiocie wykonującym działalność leczniczą, który zawarł umowę o udzielenie świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w tym podmiocie.

Nowa regulacja rozszerzająca ochronę prawną na lekarzy, o których mowa w wyżej powołanym przepisie ustawy, nie do końca satysfakcjonuje środowisko lekarskie ponieważ nie obejmuje ochroną należną funkcjonariuszowi publicznemu wszystkich pracujących lekarzy. Dlatego też, zgodnie z zapowiedzią, samorząd lekarzy i lekarzy dentystów zamierza dalej zabiegać o rozszerzenie ochrony prawnej na wszystkich lekarzy i lekarzy dentystów, mając na względzie istotę i charakter zawodu, którego wykonywanie zgodnie z jego zasadami wymaga zapewnienia bezpieczeństwa niezależnie od formy i miejsca jego wykonywania.
Przyznanie lekarzowi i lekarzowi dentyście szczególnej ochrony prawnej należnej funkcjonariuszowi publicznemu dotyczy sfery prawa karnego bowiem kodeks karny nakłada na sprawców określonych przestępstw, których dopuszczą się wobec lekarza i lekarza dentysty, surowszą odpowiedzialność karną.
Ważną kwestią dla zrozumienia powyższego zagadnienia, dotyczącego ochrony prawnej lekarza i lekarza dentysty, jest rozróżnienie pojęć „funkcjonariusza publicznego” od „ochrony prawnej należnej funkcjonariuszowi publicznemu”. Te dwa pojęcia nie są tożsame.
Jak wynika ze słownika wyrażeń ustawowych zawartego w przepisie art. 115 § 13 kodeksu karnego – funkcjonariuszem publicznym, wg definicji legalnej i zakresowej, jest jedynie osoba wskazana w tym przepisie, przy czym lekarz nie jest w nim wymieniony.
W powołanej wyżej ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty ustawodawca
posłużył się sformułowaniem, że lekarzowi przysługuje ochrona prawna należna funkcjonariuszowi publicznemu, co oznacza przyznanie lekarzowi jedynie specjalnej ochrony prawnej, tj. takiej, jaka przysługuje funkcjonariuszowi publicznemu, a nie statusu funkcjonariusza publicznego.
To, że lekarz nie jest funkcjonariuszem publicznym oznacza, że nie będzie ponosił szczególnej, surowszej odpowiedzialności karnej właściwej dla funkcjonariuszy publicznych.

Alicja Lemieszek
radca prawny LIL

(1) Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2016 r. Sygn. akt: I KZP 24/15

(2) Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2018 r. poz. 1532)