Z endokrynologiem dr. n. med. Markiem Derkaczem, MBA, rozmawia Anna Augustowska

• Czy otyłość rzeczywiście stanowi jedno z największych wyzwań ochrony zdrowia w XXI wieku?

Tak, to prawda, ta choroba wpływa na miliony ludzi na całym świecie, a jej skuteczne leczenie wymaga przede wszystkim kompleksowego podejścia, obejmującego poza leczeniem farmakologicznym, również modyfikacji dotychczasowego stylu życia. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), otyłość co roku przyczynia się do około 2,8 miliona zgonów na całym świecie! Niestety, większość naszych pacjentów niechętnie przyjmuje zalecenia dotyczące zmiany stylu życia. Brak czasu na regularną aktywność fizyczną i niska motywacja są głównymi przeszkodami w osiągnięciu satysfakcjonujących wyników leczenia. Dlatego tak ważne jest, abyśmy jako lekarze nie tylko przepisywali odpowiednie terapie farmakologiczne, ale także intensywnie wspierali naszych pacjentów we wprowadzaniu trwałych zmian w ich codziennym życiu, edukując ich na temat korzyści płynących z aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania.

• W ostatnich latach szczególną uwagę zwrócono na nowe leki, w tym analogi GLP-1 i tirzepatyd, dlaczego?

Bo te leki wykazują bardzo obiecujące wyniki w terapii otyłości. Analogi GLP-1 to wręcz nowa era w leczeniu epidemii otyłości. Należą do nich m.in. liraglutyd i semaglutyd. Początkowo stosowane były wyłącznie w leczeniu cukrzycy typu 2. GLP-1 jest hormonem inkretynowym, który zwiększa wydzielanie insuliny przez trzustkę w odpowiedzi na spożyty posiłek. Hamuje także wydzielanie glukagonu i opóźnia opróżnianie żołądka. Między innymi dzięki hamowaniu opróżniania żołądka, analogi GLP-1 mogą skutecznie wspierać redukcję masy ciała, skutecznie zmniejszając apetyt i zwiększając uczucie sytości. Liraglutyd, stosowany w leczeniu otyłości, został zatwierdzony przez FDA w 2014 roku. Semaglutyd, który działa na podobnej zasadzie, ale wykazuje większą skuteczność w redukcji masy ciała, został zatwierdzony w 2021 roku. W badaniach klinicznych wykazano, że pacjenci stosujący te leki mogą stracić od 10% do 20% masy ciała w ciągu 68 tygodni, w zależności od zastosowanego leku i indywidualnej reakcji organizmu. To znaczna różnica w porównaniu do wcześniejszych terapii farmakologicznych, które zazwyczaj prowadziły do umiarkowanej redukcji, wynoszącej jedynie 5-10% początkowej masy ciała.

• Czy Tirzepatyd to przełom w farmakoterapii otyłości?

Tirzepatyd jest nowszym lekiem w porównaniu z analogami GLP-1. Jako podwójny agonista GLP-1 i GIP, tirzepatyd aktywuje dwa kluczowe szlaki hormonalne odpowiedzialne za regulację glukozy i apetytu. W efekcie jego działanie jest bardziej kompleksowe niż działanie czystych analogów GLP-1, co może prowadzić do bardziej wyraźnych korzyści klinicznych, takich jak większa redukcja masy ciała i lepsza kontrola glikemii. W badaniu klinicznym SURPASS, tirzepatyd wykazał znakomitą skuteczność, umożliwiając pacjentom utratę do 22,5% wyjściowej masy ciała w ciągu 72 tygodni. Tak wysoka skuteczność wynika z synergistycznego działania leku jako agonisty receptorów GLP-1 i GIP, które prowadzi do zwiększenia wydzielania insuliny, hamowania glukagonu oraz opóźnienia opróżniania żołądka, co w efekcie zmniejsza apetyt i zwiększa uczucie sytości.

• A jaka jest skuteczność analogów GLP-1 i tirzepatydu w utrzymaniu redukcji masy ciała?

Badanie SURMOUNT-4, opublikowane w 2023 roku, wykazało, że osoby, które przerwały terapię tirzepatydem, doświadczyły znacznego przyrostu masy ciała, zbliżając się do wartości wyjściowych. Uczestnicy, którzy kontynuowali terapię przez dodatkowy rok, osiągnęli dodatkowy spadek masy ciała o 5,5%, podczas gdy u osób, które przeszły na placebo, masa ciała wzrosła średnio o 14%, co oznacza odzyskanie znaczącej części wcześniej utraconej masy.

W badaniach nad semaglutydem, w tym w badaniu SELECT, wykazano, że pacjenci, którzy przerwali leczenie, doświadczyli znaczącego powrotu do pierwotnej masy ciała. SELECT dodatkowo potwierdziło, że semaglutyd może zmniejszać ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych u pacjentów z otyłością, co sugeruje korzyści z długoterminowej terapii.

• Jakie wyzwania stoją przed nowoczesnym leczeniem otyłości?

Nowe leki stosowane w leczeniu otyłości mają korzystny profil bezpieczeństwa, jednak, jak każdy lek, niosą ze sobą pewne ryzyko powikłań. Najczęściej zgłaszane działania niepożądane to dolegliwości żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności, wymioty i biegunki, które zwykle mają charakter przejściowy. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić poważniejsze powikłania, takie jak zapalenie trzustki, które wymagają natychmiastowej interwencji Istotnym ryzykiem związanym z terapią jest również efekt odbicia, czyli powrotu do wyjściowej masy ciała po zaprzestaniu leczenia. Dlatego kluczowe jest nie tylko odpowiednie dobranie pacjentów do terapii, ale także długotrwałe monitorowanie ich stanu zdrowia oraz edukacja na temat potrzeby kontynuacji leczenia. Mimo obiecujących wyników w zakresie utraty masy ciała, konieczne jest dalsze badanie długoterminowych skutków stosowania tych leków. Kluczowe jest minimalizowanie powikłań i kontynuacja terapii, aby zapobiec powrotom do wyjściowej masy ciała. Mimo sukcesów z analogami GLP-1 i tirzepatydem, wyzwania pozostają. Są nimi m.in.: wysokie koszty terapii, ograniczona jej dostępność i problemy z długotrwałym monitorowaniem pacjentów. Przyszłość w mojej opinii wymaga bardziej spersonalizowanych terapii oraz badań nad nowymi rozwiązaniami.

• A co z problemem wyłudzania recept na leki odchudzające?

To realny Często osoby bez odpowiednich wskazań medycznych próbują uzyskać te leki, licząc na szybkie efekty w redukcji masy ciała. Nie zdają sobie jednak sprawy z potencjalnych zagrożeń. W takich przypadkach kluczową rolę odgrywa lekarz, który powinien dokładnie ocenić, czy pacjent spełnia kryteria kwalifikacji do leczenia. Niewłaściwe stosowanie tych preparatów, bez właściwego monitorowania, może prowadzić do poważnych skutków ubocznych, takich jak zapalenie trzustki czy zaburzenia sercowo-naczyniowe. Skuteczność leczenia otyłości jest największa, gdy leki te są stosowane w ramach kompleksowego planu, obejmującego również zmiany w diecie i stylu życia. Dlatego też odpowiedzialne podejście do przepisywania tych leków oraz edukacja naszych pacjentów w zakresie bezpiecznego i skutecznego leczenia otyłości są kluczowe dla zapobiegania poważnym konsekwencjom zdrowotnym.