Z historią przez stulecia

Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 r. w Toruniu, a zmarł 21 maja 1543 r. we Fromborku. Był wybitnym, wszechstronnie uzdolnionym przedstawicielem Renesansu. Zajmował się nie tylko astronomią, ale również matematyką, prawem, ekonomią, strategią wojskową, astrologią. Był także lekarzem. Stefan Mierzwa (Mizwa), założyciel Fundacji Kościuszkowskiej w USA, tak o nim mówił w 1943 r. – Kopernik był duchownym z woli swego wuja i opiekuna Łukasza Watzenrode, biskupa warmińskiego, artystą dla wytchnienia, lekarzem z wykształcenia i upodobania, ekonomistą z przypadku, politykiem i żołnierzem z konieczności, uczonym zaś z łaski Boga i w imię umiłowania prawdy.

Ród Koperników pochodził ze śląskiej wsi Koperniki, w pobliżu Nysy. Ojciec astronoma, Mikołaj Kopernik Starszy, był krakowskim kupcem hurtownikiem, w handlu miedzią, sprzedawaną do Gdańska. Około 1458 r. ojciec przeniósł się do Torunia i poślubił siostrę biskupa, Barbarę Watzenrode. Dzięki protekcji wuja, bracia Andrzej i Mikołaj Kopernikowie rozpoczęli studia na Akademii Krakowskiej. Mikołaj prawdopodobnie w tym okresie otrzymał niższe święcenia, ale księdzem nie był, a dwa lata później otrzymał tytuł kanonika warmińskiego, dzięki temu uzyskał dochody pozwalające na dalsze studia. Był to w owych czasach dość powszechny zwyczaj, że tytuły kościelne z dużymi dochodami otrzymywały osoby świeckie. Zwyczaj ten trwał dość długo, bo kiedy po abdykacji, król Jan II Kazimierz Waza przybył do Francji, król Ludwik XIV mianował go 76 opatem słynnego i bardzo bogatego opactwa St. Germain des Pres w Paryżu. W 1496 r. Kopernik rozpoczął studia prawnicze na uniwersytecie w Bolonii. W 1501 r. otrzymał zgodę kapituły warmińskiej na rozpoczęcie kolejnych studiów medycznych na Uniwersytecie w Padwie, ale nigdy nie uzyskał stopnia doktora medycyny. Po powrocie do kraju, przez kilka lat pomaga wujowi w zarządzaniu diecezją warmińską, oraz w sprawach dyplomatycznych i ogólnokrajowych, m.in. uczestniczył w koronacji w 1509 r. króla Zygmunta I Starego na Wawelu. Biskup Watzenrode pragnął, aby jeden z jego siostrzeńców, Mikołaj lub Andrzej, objął po nim biskupstwo. Mikołaj odmówił wybierając karierę naukową. W latach 1520–21 wybuchła wojna z Krzyżakami, którzy napadli i spalili Frombork. Kopernik jako dowódca obronił zamek w Olsztynie, czym zmusił wielkiego mistrza Albrechta von Hohenzollerna (siostrzeńca króla Zygmunta I Starego) do zawarcia rozejmu.

Po powrocie do Fromborka Kopernik mógł spokojnie zająć się pracą naukową, ale nikt nie podzielał jego zainteresowań astronomicznych. Był za to ceniony jako ekonomista i lekarz. Dzięki zabiegom biskupa Jana Dantyszka, wieści o Koperniku
i teorii heliocentrycznej dotarły do Wittenbergi i zainteresowały prof. matematyki Jerzego Retyka, który przyjechał do Fromborka i przez dwa lata był uczniem Mikołaja. W grudniu 1542 r. Kopernik doznał wylewu krwi do mózgu, utracił mowę, a prawa połowa jego ciała została sparaliżowana. W tym czasie jego epokowe dzieło „De revolutionibus orbium coelestium” – „O obrotach ciał niebieskich” zostało wydrukowane w Norymberdze, i według legendy dotarło do rąk astronoma w dniu jego śmierci.

W życiu prywatnym astronom był człowiekiem niezwykle skromnym. Zarzucano mu, że żył w konkubinacie z niezwykle oddaną mu gospodynią Anną Schilling, którą zmuszono do wyjazdu do Gdańska.

Podstawowe dzieło Kopernika współcześni przyjęli bez entuzjazmu, bo było ono nie tylko rewolucyjne, ale w odbiorze też dość trudne. Jest obraz Wojciecha Gersona, jak Kopernik głosi wykład o swoich pracach przed papieżem Aleksandrem VI i Leonardem da Vinci, przychylny był mu też papież Klemens VII. Jednak w 1626 r. książka Kopernika znalazła się w wykazie kościelnym ksiąg zakazanych, z którego została wykreślona dopiero w 1757 r. przez papieża Benedykta XIV. Teolodzy protestantcy odnosili się do niej lekceważąco, a Marcin Luter powiedział, że „wywraca ona astronomię do góry nogami”.

Od wielu lat były prowadzone prace archeologiczne w katedrze we Fromborku, mające na celu odnalezienie grobu Kopernika. Odnaleziony w 2005 r. szkielet został poddany badaniom DNA i w 2008 r. ogłoszono, że są to szczątki naszego wielkiego astronoma. W bibliotece w Uppsali są książki z biblioteki Kopernika we Fromborku, ukradzione w 1626 r. przez króla Szwecji, Gustawa II Adolfa. W dniu 21 maja 2010 r. w bazylice katedralnej we Fromborku odbyła się ponowna ceremonia pogrzebowa Mikołaja Kopernika.

Jerzy Jakubowicz