Z dr n. med. Barbarą Hasiec, lekarzem kierującym Oddziałem Chorób Zakaźnych Dziecięcych w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Lublinie, rozmawia Anna Augustowska.

• Światowa Organizacja Zdrowia alarmuje, że rośnie zagrożenie odrą, a Główny Inspektorat Sanitarny wzywa do uzupełnienia zaległych szczepień dzieci przeciwko tej Jak ta sytuacja wygląda w naszym regionie?

Sytuacja jest poważna ze względu na stale malejącą w naszym kraju liczbę dzieci zaszczepionych przeciw odrze. Stan zaszczepienia dzieci przeciw odrze, śwince, różyczce w 3. roku życia w Polsce w 2022 r. wynosił 90,9% przy wymaganych 95% (w województwie lubelskim 87,49%). W 7. roku życia dwie dawki szczepionki w Polsce otrzymało 77,4% dzieci według danych WSSE w Lublinie. Pandemia Covid-19, wojna, migracje ludności, wyjazdy turystyczne zwiększają ryzyko wystąpienia epidemii, ostatnią – odry – obserwowaliśmy w 2019 r.

W krajach UE w 2023 r. zgłoszono 2361 przypadków odry, m.in. w: Rumunii – 1755, Austrii – 186, Francji – 118, Niemczech – 82, Włoszech – 44. Według danych WHO w krajach poza UE obserwowano w 2023 r. wzrastający trend zachorowań na odrę. Prawie 29 tys. takich przypadków odnotowano w: Rosji, Turcji, Ukrainie, Armenii, Białorusi, Albanii i Macedonii.

A u nas? Według krajowych meldunków epidemiologicznych w ubiegłym roku potwierdzono w Polsce 36 przypadków odry, rok wcześniej – 27. W styczniu tego roku już 9. Według najnowszych danych Wojewódzkiego Inspektoratu Sanitarnego w Lublinie od początku 2024 r. w województwie lubelskim nie odnotowano zachorowań na odrę. Na moim oddziale mieliśmy kilka przypadków podejrzenia odry.

To bardzo niepokojące, bo odra może wywołać bardzo groźne powikłania. Najcięższe z nich to zapalenie płuc śródmiąższowe (olbrzymiokomórkowe). Takie zapalenie jest szczególnie niebezpieczne u niemowląt i małych dzieci, skutkuje dużą śmiertelnością. Wirus odry uszkadza nabłonek dróg oddechowych, a ponadto bardzo znacząco obniża odporność, co naraża na bakteryjne zakażenie i może wywołać ciężkie zapalenie płuc o etiologii bakteryjnej Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Staphylococcus aureus.

Inne powikłania to drgawki, pierwotne zapalenia mózgu (1-3/1000 chorych ciężki przebieg, poważne rokowanie u około 25% – trwałe uszkodzenia OUN), ostre rozsiane zapalenia mózgu i rdzenia. Ciężkim powikłaniem odry jest podostre stwardniające zapalenie mózgu. Występuje z częstotliwością 1-4/100 tys. chorych, częściej, gdy do zachorowania doszło w 1. roku życia – 1/6000. Rozwija się około 6-15 lat po przebyciu odry. Początkowo występują zaburzenia zachowania oraz dysfunkcje poznawcze, potem motoryczne, śpiączka. Około 80% pacjentów umiera w ciągu 1-3 lat od postawienia diagnozy. Łagodniejsze powikłania to zapalenia krtani, tchawicy, oskrzelików, ucha środkowego, małopłytkowość. Wszystkie te powikłania obserwowałam i leczyłam na oddziale w czasie poprzednich epidemii odry. Trzeba dodać, że odra wykazuje bardzo wysoką zakaźność, a wirus niezwykle łatwo się rozprzestrzenia – jedna zakażona osoba może zarazić kilkanaście innych z najbliższego otoczenia.

• A przecież przed odrą można się skutecznie chronić?

To prawda, szczepionka przeciwko odrze jest w Polsce dostępna od blisko 50 lat – wprowadzono ją do kalendarza szczepień w 1975 r. I była prawdziwą tarczą ochronną dla kilku pokoleń. Niestety, w późnych latach 90., kiedy pomówiono szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyczce o to, że mogą mieć związek z autyzmem, wyszczepialność zaczęła spadać. Szczepienia ograniczyła też pandemia Covid-19. I teraz mamy coraz więcej osób należących do populacji niezaszczepionych, czyli wrażliwych na zakażenie, co powoduje, że pojawiają się mniejsze lub większe epidemie.

• Czy na odrę mogą chorować niezaszczepieni dorośli?

Odra jest zakaźną chorobą wirusową. Szerzy się drogą powietrzno-kropelkową. Osoba, która wcześniej na nią nie chorowała i nie była szczepiona przeciw niej, jest podatna na zakażenie i – jak wskazują eksperci – w razie styczności z chorym zakazi się z prawdopodobieństwem wynoszącym blisko 100%. Dorośli oczywiście także mogą się zakazić, a przebieg choroby u nich jest zwykle ciężki. Nie ma potrzeby wykonywania poziomu przeciwciał. Przechorowanie odry lub szczepienie dwoma dawkami szczepionki MMR zabezpiecza przed zachorowaniem.

Osoby nieszczepione – niezależnie od wieku – powinny przyjąć dwie dawki szczepionki w odstępie czterech tygodni. Jednak jest to szczepienie szczepionką żywą atenuowaną. Dlatego osoby z zaburzeniami odporności wrodzonej lub nabytej, kobiety w ciąży nie mogą być szczepione. Również niemowlęta mogą być szczepione dopiero powyżej 1. roku życia.

• Czy są trudności z rozpoznaniem odry?

Odra jest ostrą chorobą zakaźną o dość ciężkim przebiegu nawet przy braku powikłań. Początkowo występuje okres nieżytowy, który trwa 2-4 dni, pojawiają się wysoka gorączka, katar, suchy kaszel, zapalenie spojówek ze światłowstrętem, ból głowy i plamki Fiłatowa-Koplika. Potem obserwujemy wysypkę plamisto-grudkową o charakterze zstępującym, powiększenie węzłów chłonnych, czasem też objawy ze strony przewodu pokarmowego. Pamiętajmy w wywiadzie epidemiologicznym o ocenie historii szczepień. Bo szczepienie jest jedynym znanym sposobem ochrony przed tą chorobą. Powszechnie stosowane szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyczce podawane są w dwóch dawkach – pierwsza w wieku 13-15 miesięcy, druga – w 6. roku życia.

• W styczniu 2024 r. zanotowano w naszym kraju blisko 19 tys. zakażeń RSV, podczas gdy w całym 2023 – jedynie 12 tys. To kolejna niepokojąca statystyka. Na Lubelszczyźnie także?

Oczywiście również w lubelskich przychodniach i szpitalach obserwujemy wzrost zachorowań spowodowanych wirusem syncytium nabłonka oddechowego (RSV).

Zakażenie RSV na ogół przebiega łagodnie, z objawami zapalenia górnych dróg oddechowych. Jednak w określonych grupach ryzyka może być przyczyną ciężkich, wymagających hospitalizacji zakażeń dolnych dróg oddechowych oraz niewydolności oddechowej z koniecznością mechanicznej wentylacji na OIT. Do grup ryzyka ciężkiego przebiegu należą dzieci poniżej 5. roku życia, szczególnie niemowlęta do 6. miesiąca życia, wcześniaki z dysplazją oskrzelowo-płucną lub istotnymi hemodynamicznie wadami serca. Druga grupa to osoby powyżej 60. roku życia, zwłaszcza z przewlekłymi chorobami lub innymi niekorzystnymi czynnikami rokowniczymi, np. przebywające w placówkach opieki długoterminowej.

• Jak odróżnić objawy zakażenia RSV od przeziębienia?

Do najczęstszych postaci klinicznych zakażenia RSV należą: infekcja górnych dróg oddechowych, zapalenie ucha środkowego, zapalenie dolnych dróg oddechowych. U niemowląt przebiega w postaci zapalenia oskrzelików, płuc. Najczęstsze objawy to: kaszel, katar, przyśpieszenie oddechu, duszność, świszczący oddech, gorączka. U 35-70% dzieci poniżej 2. roku obserwuje się ponowny wzrost zakażenia RSV i objawowy.

• Kto może korzystać ze szczepionki przeciwko RSV?

Od 2023 r. dostępna jest na rynku w Polsce szczepionka Arexvy GSK, dopuszczona do stosowania u dorosłych powyżej 60 lat. Druga szczepionka to Abrysvo Pfizer, zarejestrowana do stosowania u dorosłych powyżej 60 lat oraz u kobiet w III trymestrze ciąży (do 32.-36. tygodnia) w celu biernej ochrony ich dzieci w pierwszych sześciu miesiącach życia. Obie szczepionki przeciwko RSV pomyślnie przeszły proces rejestracji m.in. w USA i krajach UE. Oczywiście ważnym etapem badania skuteczności szczepionek są również obserwacje porejestracyjne. Pozwalają one ocenić czas utrzymywania się ochrony poszczepiennej, konieczność podawania dawek przypominających lub rzadkie zdarzenia niepożądane.

Szczepionka pokona półpasiec

Półpasiec to reaktywacja wirusa ospy wietrznej oraz półpaśca (VZV). Do choroby może dojść nawet wiele lat po przebyciu ospy wietrznej. Narażone są na nią osoby starsze i z osłabionym organizmem.

Jak możemy przeczytać na stronie https://szczepienia. pzh.gov.pl/, półpasiec najczęściej występuje pod postacią bolesnych wykwitów wzdłuż przebiegu nerwu i prowadzi do uszkodzenia układu nerwowego. Wykwity skórne wycofują się na ogół po 7-14 dniach. U 50% osób powyżej 60. roku życia w miejscach po wykwitach utrzymuje się bolesność trwająca nawet kilka miesięcy.

Od stycznia 2024 r. do refundacji weszła pierwsza szczepionka przeciw półpaścowi. Mogą z niej korzystać pacjenci powyżej 65. roku życia, u których występuje wyższe ryzyko zachorowania oraz powikłań, osoby m.in. z przewlekłą chorobą serca, płuc, cukrzycą, przewlekłą niewydolnością nerek.

aa