Lubelski Bank Tkanek Oka powstał w 1994 r., a jego pomysłodawcą był prof. Zbigniew Zagórski, ówczesny kierownik Katedry i I Kliniki Okulistyki AM w Lublinie. Był to pierwszy Bank Tkanek Oka, który powstał w naszym kraju.

Obecnie kierownikiem ośrodka jest prof. Tomasz Żarnowski, konsultant wojewódzki w dziedzinie okulistyki. Nadzór medyczny pełni dr n. med. Beata Rymgayłło-Jankowska, a kierownikiem Banku Tkanek Oka jest mgr Grażyna Płaszczewska.

Lubelski bank działa w strukturze SPSK nr 1 w Lublinie, jego pierwszą kierowniczką była mgr Daniela Durakiewicz, która uczestniczyła w tworzeniu struktur banku.

W Polsce są 23 ośrodki transplantacji rogówki. Do głównych zadań Banku Tkanek Oka należy: pozyskiwanie tkanek oka (rogówki i twardówki) od dawców zmarłych, które musi być dokonane w ciągu 20 godzin od zgonu oraz pozyskiwanie błony owodniowej. Wiek dawcy praktycznie mieści się w granicach 16-75 lat. Po ocenie w banku, pobrane materiały do transplantacji mogą być przechowywane maksymalnie do 14 dni.

Jednym z etapów przygotowania tkanek do celów transplantacyjnych jest wykonanie testów biologicznych z krwi dawcy, w kierunku wirusowego zapalenia wątroby typu B i C, obecności wirusa HIV, a także kiły. W ostatnich latach w wielu krajach wprowadzono test amplifikacji kwasu nukleinowego (NAAT lub NAT), który bezpośrednio wykrywa materiał genetyczny zainfekowanego organizmu lub wirusa. W Lublinie – jedynym banku ocznym w Polsce – od 2010 roku wykonywane są testy molekularne NAT. Jedną ze specjalnych procedur jest wprowadzenie międzynarodowego systemu znakowania tkanek do przeszczepu ISBT 128. Nasz ośrodek jest pierwszym w Europie, który wprowadził ten system w praktyce w 2008 r. Każda tkanka gotowa do przeszczepu otrzymuje swój unikatowy numer, dzięki któremu można śledzić przeszczep podczas dystrybucji, a także późniejsze losy przeszczepionej tkanki.

Dystrybucja przygotowanych rogówek odbywa się na podstawie Krajowej Listy Oczekujących na przeszczep rogówki. Wskazania do przeszczepu rogówki są dość liczne: schorzenia rogówki w różnym wieku, a w pierwszej kolejności u pacjentów po operacji zaćmy, u których doszło do uszkodzenia rogówki. W kolejnej grupie są pacjenci z bliznami poinfekcyjnymi po zakażeniach wirusowych i bakteryjnych oraz z owrzodzeniami po soczewkach kontaktowych. Istotnym powodem do przeszczepu są również wady genetyczne i urazy. W Lublinie wykonywane są wszystkie rodzaje przeszczepów, drążące i warstwowe, przy wykorzystaniu części rogówki. Nowoczesne techniki operacyjne przeszczepów warstwowych zmieniają wymagania dotyczące przygotowywania tkanek oka do celów transplantacyjnych. Nasz bank od 2014 roku jako jedyny w Polsce rozwarstwia rogówki mikrokeratomem na odpowiednie warstwy i daje odpowiedni gotowy płatek chirurgowi do zabiegu. Rogówka rozwarstwiona jest wykorzystywana do przeszczepu dla dwóch chorych: do przeszczepu warstwowego tylnego oraz jako minikeratoplastykę przednią dla utrzymania ciągłości struktur gałki ocznej w perforacji rogówki.

Do przeszczepów wykorzystywana jest także pobrana twardówka, którą pokrywa się implanty (sztuczne zastawki) przy jaskrze, po operacjach rekonstrukcyjnych. Tylko Lubelski Bank Tkanek Oka
przygotowuje od 1998 r. do przeszczepów błonę owodniową. Używana ona jest do ratowania powierzchni oka po oparzeniach chemicznych i termicznych. Założony opatrunek z błony owodniowej goi znacznie szybciej powierzchnię oka, dając wprost rewelacyjne efekty przy oparzeniach.

Lubelskie kliniki okulistyczne wykonują około 100 przeszczepów rocznie – od początku działalności wykonano ich 6 tysięcy i tylu pacjentów odzyskało wzrok i poprawiło komfort widzenia. Lubelskie przeszczepy mają bardzo dobrą przeżywalność. Przeszczepiona rogówka służy pacjentowi do końca życia.

W banku prowadzone są też zajęcia dydaktyczne dla studentów UM z zakresu transplantologii tkanek, w szczególności tkanek oka.

Bank Tkanek Oka SPSK nr 1 w Lublinie jest jednym z siedmiu tego typu banków funkcjonujących w Polsce. Jest prekursorem w dziedzinie przechowywania tkanek oka w kraju i w dużej mierze przyczynił się do rozwoju transplantacji tkanek w Polsce.

Jerzy Jakubowicz