Stulecie odzyskania niepodległości

Piłsudscy herbu Kościesza odmieniona, to bardzo stara rodzina żmudzka, w dawnych czasach należąca do bardzo majętnych. Ich przodek Ginet, od którego nazywali się Giniatowiczami, umieścił swój podpis na dokumencie unii Polski i Litwy. Bartłomiej Giniatowicz, starosta upicki od 1539 r., jako pierwszy nazwał się od dóbr Piłsudy Piłsudskim i tak pisano to nazwisko. Bartłomiej miał trzech synów: Augustyna, Wacława oraz – właściciela dóbr Piłsudy – Melchiora, który jest w prostej linii przodkiem Józefa Klemensa Piłsudskiego, pierwszego Marszałka Polski.

Przedstawiciele tej linii rodziny Piłsudskich, z której pochodził Marszałek piastowali wiele liczących się godności publicznych na Żmudzi i w Inflantach. Jan Kazimierz (ok.1614-1710) był chorążym parnawskim a jego brat Stanisław – skarbnikiem wendeńskim. Syn Jana Kazimierza, Roch Piłsudski, był stolnikiem żmudzkim.

Kazimierz Piłsudski (ok. 1750 – ok. 1820), rotmistrz żmudzki, prezes sądu rosieńskiego, był pradziadem Marszałka, ożenił się z Anną Billewicz (1761-1837), pochodzącą z rodziny, która odegrała znaczną rolę w dziejach rodu Piłsudskich. Billewicze herbu Mogiła to jedna z najznakomitszych, a zarazem – zdaniem wszystkich naszych heraldyków – jedna z najstarszych rodzin żmudzkich. Prawdopodobnie należy ona do tych, które niegdyś niezależnie władały w swoich dzielnicach na Żmudzi. Billewicze byli rodziną senatorską, a jeden z nich – Tadeusz, zmarły w 1790 r., był najpierw wojewodą mścisławskim, a następnie kasztelanem trockim. Jedna z linii tego rodu pisała się Billewicz-Stankiewicz i to z tej linii miał się wywodzić prof. Jarosław Billewicz-Stankiewicz, kierownik Katedry Patologii Akademii Medycznej w Lublinie, mój nauczyciel.

Wspomniany już Kazimierz Piłsudski stracił swój duży majątek Żemigole nad Dubissą, co spowodowało, że jego synowie Piotr i Walery znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej. Piotr Kazimierz Piłsudski (1795-1851), dziadek Marszałka, w 1833 r. poślubił Teodorę hr. Butler (1811-1886) z Rapszan. Młodzi małżonkowie zamieszkali w majątku Poszuszwie, który wraz z innymi majątkami i lasami uzyskał Kazimierz na dogodnych warunkach od swej bezdzietnej ciotki, Eufrozyny z Billewiczów Białłozorowej. Piotr i Teodora mieli pięcioro dzieci: Józefa Wincentego (1833-1902) i Wincentego (1839-1916) oraz córki Walerię, Julię i Teresę.

Józef Wincenty Piłsudski, ojciec Marszałka, urodził się w majątku matki w Rabczanach. Szkoły kończył w Krożach i Wiłkomierzu, a nauki rolnicze pobierał w Horychorkach. 3 kwietnia 1863 r., tj. po wybuchu powstania styczniowego, ożenił się z młodszą od siebie o 9 lat Marią Billewiczówną (1842-1884) w jej majątku Tenenie. Ze względu na bliskie pokrewieństwo, potrzebna była specjalna zgoda władz kościelnych na ślub. Maria wniosła mężowi w posagu znaczny majątek, w tym dobra mające ponad 12 000 ha oraz kilkaset tysięcy  rubli. Stanisław Cat-Mackiewicz, znany pisarz i polityk, tak pisał: „Ten rodowód przypomina nam pierwszy rozdział i wstęp do „Potopu”. Sienkiewicz, który swe powieści pisał zawsze ze starymi herbarzami w ręku, upodobał sobie Billewiczów, z którego to rodu pochodziła prababka i matka Marszałka. Godności, które Piłsudscy piastowali na Żmudzi, miejscowości wymieniane w ich rodowodzie, rozmaite Rosienie i Upity, zbliżają nas wciąż do Sienkiewiczowskiego klimatu. Sienkiewicz nie wiedział i nie spodziewał się pisząc „Potop”, że wstąpi w ten sposób w rodzaj jakiegoś pokrewieństwa z największym bohaterem naszego kraju”.

Matka Marszałka była córką Antoniego Billewicza i Heleny z Michałowskich. Gdy ta ostatnia osierociła 4-letnią Marysię, dziewczynka znalazła się pod opieką swego dziad

ka Kacpra Billewicza, emerytowanego prezesa sądu wileńskiego, ponieważ ponownie żonaty Antoni nie interesował się zbytnio losem swego dziecka. Na szczęście dziadek otoczył ją czułą opieką, wyrabiając we wnuczce hart ducha, siłę woli, wielki patriotyzm i poczucie honoru. Maria od dzieciństwa miała problemy z chodzeniem z powodu bólów w stawie biodrowym. Po wielu konsultacjach zalecono operację chorego stawu. Przeprowadzono ją u najlepszych lekarzy w Berlinie. Operacja przebiegła pomyślnie i Maria pod opieką dziadka szybko powróciła do zdrowia.

Józef Wincenty i Maria Piłsudscy, prawie zaraz po ślubie musieli opuścić Żmudź, ponieważ młody małżonek zagrożony był aresztowaniem jako komisarz Rządu Narodowego w powiecie rosieńskim w czasie powstania styczniowego. Osiedlili się zatem w majątku Zułów (powiat Święciany), około 60 km od Wilna. Majątek ten Maria Billewiczówna wniosła w swym posagu łącznie z Sugintami, Teneniami i Adamowem. Jej mąż posiadał tylko majątek Poszuszwę. Maria Piłsudska (1842-1884) do końca swego stosunkowo krótkiego życia była podporą swoich dzieci i duchem opiekuńczym całej rodziny. Marszałek zawsze podkreślał, że „Matka była kobietą niepospolitych zalet, która dawała oparcie i poczucie bezpieczeństwa”. Została pochowana w Sugintach, majątku swej matki. Na mocy testamentu Józefa Piłsudskiego ciało matki uroczyście przewieziono z Sugint i pochowano na cmentarzu na Rossie, z sercem syna u stóp. Jak opowiadał jej wnuk, Czesław Kadenacy, syn Zofii Piłsudskiej, wzdłuż drogi mieszkańcy pobliskich wsi klęczeli odmawiając modlitwy za spokój jej duszy. Józef Wincenty Piłsudski, ojciec Marszałka, z wykształcenia był rolnikiem. Niestety, swymi nieudanymi inwestycjami doprowadził majątki rodzinne do ruiny. Ich rodzinny majątek Zułów miał się stać wielkim przedsiębiorstwem przetwórczo-hodowlanym, ale nie udało się zrealizować tych zamierzeń. Miary tragedii dopełnił w 1875 r. wielki pożar w majątku, który zniszczył dosłownie wszystko. W tej sytuacji rodzina musiała przenieść się na stałe do Wilna. Ojciec Marszałka spędził ostatnie lata swego życia w Petersburgu, gdzie zmarł 2 kwietnia 1902 r. na zapalenie płuc. Został pochowany na cmentarzu katolickim w Wyborgu – obecnie Rosja, poprzednio Finlandia.

Jerzy Jakubowicz

Herb Piłsudskich – Kościesza odm.

Józef Wincenty Piłsudski
– ojciec Marszałka

Maria z Billewiczów Piłsudska
– matka Marszałka

Cmentarz na Rossie
– Matka i serce Syna