Tajemnica lekarska – nowe regulacje
Tajemnica lekarska czerpiąca swój rodowód jeszcze z czasów Hipokratesa, a współcześnie oparta na zasadach i wolnościach konstytucyjnych (prawo do ochrony życia prywatnego, wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się) co do istoty funkcjonuje w porządku prawnym od ponad 21 lat.
Jak wskazuje przepis art. 40 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty[1], lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu z wyłączeniem przypadków określonych w ust. 2 powołanego wyżej przepisu tj.: 1) gdy tak stanowią ustawy; 2) gdy badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych organów i instytucji – wtedy lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje; 3) gdy zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób; 4) gdy pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy po uprzednim poinformowaniu pacjenta o niekorzystnych dla niego
skutkach jej ujawnienia; 5) gdy zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi sądowemu; 6) gdy zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawnionym osobom uczestniczących w udzielaniu tych świadczeń.
W wymienionych wyżej sytuacjach ujawnienie może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie, a w przypadku wyrażenia zgody na ujawnienie tajemnicy przez pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, zakres tego ujawnienia może określić pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy.
Natomiast reguły dotyczące zachowania tajemnicy lekarskiej po śmierci pacjenta zmieniły się już dwa razy od 2016 r.[2]. Zgodnie z ostatnią nowelizacją ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, która obowiązuje od dnia 9 lutego 2019 r. – lekarz, z zastrzeżeniem sytuacji wymienionych wyżej w pkt. 1-5, jest związany tajemnicą również po śmierci pacjenta, chyba że zgodę na ujawnienie tajemnicy wyrazi osoba bliska, która może określić zakres jej ujawnienia.
W rozumieniu ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzecznika Praw Pacjenta[3] osobą bliską – jest małżonek, krewny do drugiego stopnia lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciel ustawowy, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu lub osoba wskazana przez pacjenta.
Stopień pokrewieństwa[4] określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo. Natomiast z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkami a krewnymi drugiego małżonka i trwa ono mimo ustania małżeństwa. Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa.
Zwolnienia z tajemnicy lekarskiej, o którym mowa wyżej nie stosuje się, jeśli ujawnieniu tajemnicy sprzeciwi się inna osoba bliska w rozumieniu wyżej powołanej ustawy lub sprzeciwił się temu pacjent za życia. Sprzeciw pacjenta dołącza się do jego dokumentacji medycznej. Jeżeli dojdzie do sporu między osobami bliskimi w przedmiocie ujawnienia tajemnicy lub zakresu jej ujawnienia – zgodę na ujawnienie tajemnicy wyraża w postępowaniu nieprocesowym sąd cywilny ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Jeżeli nie da się ustalić zwykłego pobytu spadkodawcy w Polsce – właściwym do wyrażenia zgody będzie sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). Wniosek do sądu w powyższej sprawie może skierować osoba bliska zmarłego pacjenta lub lekarz.
Lekarz może wystąpić z wnioskiem do sądu, zgodnie z określoną wyżej właściwością, także w przypadku istnienia uzasadnionych wątpliwości, czy osoba występującą o ujawnienie tajemnicy lub sprzeciwiająca się jej ujawnieniu jest osobą bliską. Sąd przy wyrażaniu zgody na ujawnienie tajemnicy lekarskiej, może określić zakres jej ujawnienia.
W przypadku gdy pacjent za życia sprzeciwił się ujawnieniu tajemnicy lekarskiej sąd na wniosek osoby bliskiej w postępowaniu nieprocesowym może wyrazić zgodę na ujawnienie tajemnicy lekarskiej z równoczesnym określeniem zakresu jej ujawnienia, jeżeli jest to niezbędne:
1) w celu dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia z tytułu śmierci pacjenta,
2) dla ochrony życia lub zdrowia osoby bliskiej.
Sąd, przy rozpatrzeniu wniosków o których mowa wyżej, bada interes uczestników postępowania, rzeczywistą więź osoby bliskiej ze zmarłym pacjentem, wolę zmarłego pacjenta oraz okoliczności wyrażenia sprzeciwu.
Trudno ocenić wartość nowych zasad po okresie jednego miesiąca ich obowiązywania. Jedno jest pewne, znowelizowane przepisy eliminują szereg dotychczasowych wątpliwości (niestety, nie wszystkie) powstałych w praktyce w związku z modyfikacją przepisów wprowadzoną w 2016 r. a związaną z możliwością ujawnienia tajemnicy lekarskiej za zgodą osoby bliskiej zmarłego pacjenta.
Korzystne jest niewątpliwie uwzględnienie w obecnej regulacji woli pacjenta w przedmiocie zachowania tajemnicy po jego śmierci poprzez możliwości wyrażenia przez niego za życia sprzeciwu wobec jej ujawnienia oraz wprowadzenie kontroli sądu w zakresie oceny niezbędności ewentualnego ujawnienia tajemnicy mimo wcześniejszego sprzeciwu pacjenta i rozstrzyganie przez sąd kwestii spornych między osobami bliskimi co do ujawnienia tajemnicy bądź zakresu tego ujawnienia.
Alicja Lemieszek
radca prawny LIL
1 Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (DzU 2018.617 t.j. z późn. zm.)
2 Ustawa z 10 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (DzU 2016.1070)
Ustawa z 6 grudnia 2018 r. o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz niektórych innych ustaw (DzU 2019.150)
3 Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (DzU 2017.1318 t.j. z późn. zm.)
4 Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (DzU 2017.682 t.j.)