Z Magdaleną Nają-Wiśniewską, konsultant wojewódzką w dziedzinie geriatrii, rozmawia Anna Augustowska.

■ Czy w niedalekiej przyszłości będziemy zmuszeni zamieniać budynki opustoszałych żłobków i przedszkoli w domy opieki dla seniorów? Demografia wydaje się bezwzględna. Według prognoz WHO w 2050 r. co trzecia osoba będzie miała ponad 65 lat.

Społeczeństwo Lublina jest społeczeństwem starzejącym się. Podobnie jest w całej Polsce. Proces ten niewątpliwie wymaga wprowadzenia długofalowych i systemowych działań w obszarze polityki społecznej. Biorąc pod uwagę stosunek osób w wieku 60 lat i więcej do liczby ludności poszczególnych powiatów ogółem, największy udział osób starszych w populacji występuje w powiecie krasnostawskim – powyżej 29%, mieście Chełm oraz powiecie puławskim – powyżej 28%.

Najmłodsze powiaty to powiat łęczyński – poniżej 22% oraz powiaty lubelski i łukowski – poniżej 23% (stan w dniu 31.12.2019).

Do roku 2050 populacja Polski będzie stawała się coraz starsza.

Dodatkowo populacja województwa lubelskiego jest nieco starsza niż populacja Polski, a proces starzenia się społeczeństwa z roku na rok się pogłębia. Poza tym liczba mieszkańców województwa lubelskiego zmniejszy się do 2029 r. dwukrotnie bardziej niż w skali kraju. Spadek ten jest przewidywany dla wszystkich powiatów z wyjątkiem lubelskiego. Lubelszczyzna jest regionem o niskim poziomie dochodów, co może wpłynąć na status życiowy osób 65+ oraz dostępność i jakość usług opiekuńczych.

■ Czy powinniśmy bać się nadchodzących zmian demograficznych?

Uważam, że są już zauważalne zmiany w podejściu do opieki nad osobami starszymi. Nie powinniśmy dążyć do instytucjonalizacji seniorów, tylko wprowadzać zmiany społeczne przyczyniające się do jak najdłuższej samodzielności i niezależności osoby starszej. Znaczenie ma jak najwcześniejsza profilaktyka, holistyczne podejście dotyczące opieki zdrowotnej. Nie należy traktować osób w starszym wieku jako zagrożenia społecznego.

Najważniejszą zmianą, jaka zaszła w podejściu do opieki senioralnej, jest to, iż seniorzy przestali być niezauważalni. Dostrzegamy jednostkę, osobę, podchodzimy w sposób zindywidualizowany do tej grupy społecznej. Często są to osoby, które mają ogromny potencjał intelektualny, doświadczenie życiowe, świadomość i ciepło, które zdobywali poprzez lata swojego życia.

Niestety faktem jest, że średni wiek osoby, która opiekuje się seniorem, to 75 lat. Coraz częściej osoby w wieku dojrzałym dotyka samotność spowodowana śmiercią kogoś bliskiego, migracją dzieci, wnuków.

■ Czyli domy opieki to konieczność?

W tym kontekście powstawanie domów seniora jest koniecznością. Powstają miejsca, gdzie seniorzy wspólnie zamieszkują dom, mając zapewnioną niezależność i intymność, przy niewielkim wsparciu asystenckim w cięższych czynnościach. Otrzymują w zamian towarzystwo, zainteresowanie, możliwość rozwoju swoich pasji, poczucie bycia potrzebnym.

Inną stroną starzenia się jest też zależność i niepełnosprawność. Wciąż czas oczekiwania na miejsce w zakładzie opiekuńczo-leczniczym to 4-6 miesięcy. Czas, którego często seniorzy już nie mają, gdyż potrzebują natychmiastowej kontynuacji leczenia i opieki długoterminowej. Istniejące placówki zwiększają liczbę dostępnych miejsc, przekształcane są oddziały szpitalne na miejsca opieki długoterminowej.

■ A jak wygląda sytuacja opieki senioralnej w naszym województwie – mówiła Pani o tym w czasie wrześniowej konferencji „Zdrowe starzenie. Współczesna medycyna – szansą czy zagrożeniem?”.

Ta konferencja była doskonale ujętą odpowiedzią na najważniejsze tematy związane z opieką geriatryczną, a jednocześnie promującą zorganizowany system opieki nad seniorem, który możemy obserwować na przykładzie SPZOZ w Łęcznej.

Obecnie w naszym województwie mamy 42 lekarzy geriatrów, od 2019 r. 22 poradnie geriatryczne, z czego tylko 6 miało podpisane kontrakty z NFZ. Ponadto w regionie funkcjonują oddziały geriatryczne: w Białej Podlaskiej, w Zamościu, w Parczewie, we Włodawie, w Łęcznej i oddział wewnętrzny z wyodrębnionym profilem geriatrycznym w Tomaszowie Lubelskim. Najmłodszym oddziałem jest oddział geriatryczny w Lublinie, którym kieruję.

Współpracuję z młodą kadrą lekarską – specjalistami chorób wewnętrznych, diabetologii, neurologii. To osoby o optymistycznym usposobieniu, pełne pomysłów, zaangażowania, empatii, pasji i chęci życia. Taka interakcja lekarz–pacjent daje obustronną korzyść. Ci lekarze deklarują chęć specjalizowania się w geriatrii, co mam nadzieję stanie się niedługo możliwe w ramach naszego oddziału. Mamy wykwalifikowaną opiekę pielęgniarską, fizjoterapeutę, psychologa.

Geriatria to trudna specjalizacja, praca często z pacjentem leżącym, całkowicie niesamodzielnym, z deficytami wzroku, słuchu, często z zaburzeniami poznawczymi, odleżynami. Ale też praca z ludźmi, którym dane było przeżyć w ciężkich czasach, mających swoje historie życiowe, doświadczenie, tzw. mądrość życiową. Obserwując seniorów, ich motywację do życia, zadaniowość, ciekawość świata pomimo obiektywnych ograniczeń zdrowotnych, sama czasami czerpię motywację do działania i dostrzegam inne priorytety. W tym kontekście medycyna daje większe możliwości pomocy medycznej, coraz mniej inwazyjne zabiegi, bezpieczniejsze i szerzej dostępne procedury zabiegowe wydłużające przeżywalność. W swoim życiu zawodowym i osobistym zawsze kieruję się zasadą, aby dodawać jakości do życia, a nie tylko lat do życia.

Wciąż nie mamy wystarczających zasobów prawnych pozwalających respektować decyzję o niepodejmowaniu działań medycznych na prośbę chorego. W dalszym ciągu wiąże się to z wieloma formalnościami i długim czasem oczekiwania na decyzje, czasem, którego senior już nie ma. Oddzielnym zagadnieniem w opiece nad osobą starszą są coraz częściej spotykane zaburzenia poznawcze, otępienie utrudniające zdolność o samostanowieniu.

■ A co nowego czeka nas w opiece nad seniorami, jakie są kierunki zmian?

Mam zaszczyt od 2024 r. być Członkiem Zespołu Ekspertów ds. Polityki Senioralnej przy Wojewodzie Lubelskim, mogąc w ten sposób czynnie uczestniczyć w polityce senioralnej i na bieżąco monitorować programy społeczne oraz inicjatywy związane z polityką senioralną. Aktualnie mamy następujące programy społeczne dedykowane seniorom: Senior+, Korpus Wsparcia Seniorów, Opieka 75+, Opieka Wytchnieniowa, Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością dla Jednostek Samorządu Terytorialnego, Renta wdowia, Bon senioralny, Świadczenie wspierające. Osoby zainteresowane odsyłam na stronę internetową UW w Lublinie.

Pozytywny jest wzrost zatrudnienia w zawodzie opiekuna medycznego obserwowany na przestrzeni lat 2015-2018, a także zwiększenie liczby fizjoterapeutów. Jest wiele działań wspierających i promujących aktywność fizyczną wśród seniorów, zauważalna jest poprawa infrastruktury rekreacyjno-sportowej, siłownie na świeżym powietrzu, baseny, ścieżki rowerowe. Zauważalna poprawa w zakresie przestrzeni publicznej „krawężniki do 0” ułatwiające przemieszczanie się osobom wymagającym udogodnień typu chodziki, wózki inwalidzkie, laski. W opiece nad seniorami coraz częściej zauważamy, że stają się oni więźniami czterech ścian ze względu na niepełnosprawność ruchową.

Koniecznością jest jak najwcześniejsze wykrywanie m.in. chorób układu krążenia, nowotworów, zespołów otępiennych.

Szybka diagnostyka seniora kierowanego do Poradni Geriatrycznej, a także w ramach pobytów jednodniowych, ograniczy absencję zawodową opiekunów. Powinniśmy dążyć do zmniejszenia konieczności instytucjonalizacji seniorów oraz umożliwić sprawowanie opieki długoterminowej jak najdłużej w domu chorego przy wsparciu lekarza, pielęgniarki, rehabilitanta, psychologa. Ma temu właśnie służyć świadczenie wspierające (forma wsparcia finansowego dla osoby mającej stopień niepełnosprawności i przebywającej w domu). Wskazany jest rozwój Ośrodków Dziennego Pobytu chorych z chorobą Alzheimera, a także programy mające na celu wsparcie rodzin chorych – stworzenie grup pomocy zarówno w celu informowania o możliwych udogodnieniach i formach sprawowania opieki, jak i pomoc merytoryczna – informowanie o przysługujących świadczeniach, dofinansowaniach, prowadzenie edukacji na poziomie lekarzy rodzinnych na temat wczesnego wykrywania zaburzeń poznawczych (upowszechnienie testu MMSE, który jest krótkim narzędziem przesiewowym do otępień). Powstałe grupy opiekunów miałyby być odciążeniem dla rodzin, umożliwiając im aktywność zawodową. Pamiętajmy, że 70-letni opiekun sam wymaga wsparcia, aby móc zadbać o swoje zdrowie. Często konieczna jest pomoc fizyczna.

Tymczasem w Lublinie mamy tylko jedną poradnię geriatryczną realnie działającą na NFZ; nie mamy możliwości wizyt domowych geriatrów na NFZ, a słaba wycena procedur powoduje, że geriatrzy pracują w ZOL-ach, POZ-etach. Bardzo potrzebujemy geriatrów – w Polsce jest ich 600, wg norm angielskich powinno być dwa razy więcej; a rekomendacje amerykańskie mówią o potrzebie 2800 lekarzy tej specjalności.

Starość jest nieuchronna

Konferencja w Urszulinie była jednym z elementów projektu „Rozwój opieki długoterminowej poprzez modernizację infrastruktury podmiotów leczniczych na poziomie powiatowym”, realizowanego w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności.